2019 жылы туризмнің ел экономикасына қосқан үлесі 5,6% – ды құрады, бұл ретте 2025 жылға қарай көрсеткішті 8% – ға дейін арттыру жоспарлануда. Осы мақсаттар үшін жыл сайын инвестициялық ағындардың өсуі мен ішкі және шетелдік туристердің шығыстарын жылына орта есеппен 7-8% – ға ұлғайту қажет. Қазақстанда туризмнің қалай дамып жатқандығы және ұлттық экономикаға қандай әсер беретіндігі туралы finreview.kz ұсынған аналитикалық материалдан оқыңыз.
Туризмнің қазіргі заманғы индустриясы халықаралық қызмет көрсету саудасының аса жоғары табысты және серпінді дамып келе жатқан сегменттерінің бірі болып табылады. Туризм әлемдік жиынтық өнімнің шамамен 10% – ын, қызметтердің әлемдік экспортының 30% – ын, әлемдік инвестициялардың 7% – ын, жұмыс орындарының 10% – ын және барлық салық түсімдерінің 5% – ын қалыптастырады. Соңғы он жыл жалғасып келе жатқан туризмнің жылдам және үздіксіз өсуін, сондай-ақ оның экономикаға және қоғамның әл-ауқатына елеулі әсерін ескере отырып, дамыған және дамушы елдер туристік саланы экономикалық басымдықтың бірі ретінде айқындайды.
Қазақстанда туризмге инвестиция салу ел тарихында рекордтық көрсеткішке – 153,7 млрд теңгеге жетті
Қазақстанда туризм саласы ұлттық ауқымда аздаған әлеуметтік-экономикалық әсермен бірқалыпты қарқынмен дамып келеді. 2019 жылы WTTC әдіснамасы бойынша ЖІӨ жалпы көлемінде туризмнің жиынтық үлесі 5,6% – ды құрады.
Бұл ретте 2025 жылға қарай туризмнің ел экономикасына үлесін 8%-ға дейін арттыру жоспарлануда. Яғни, туристік салаға инвестициялар және ішкі және шетелдік туристердің шығыстары орта есеппен жылына 7-8% – ға өсуі тиіс. Статистика көрсетіп отырғандай, саланы дамытудың ағымдағы серпіні сақталған кезде көрсеткішке озық түрде қол жеткізілетін болады.
Мәселен, соңғы он жылда өнер, ойын-сауық және демалыс саласына негізгі капиталға салынған инвестициялардың орташа жылдық өсімі 10% деңгейінде болды, ал 2019 жылдың қорытындысы бойынша инвестиция өсімі жылына 46,2% – ға жетті. Ақша түрінде 2019 жылы қаржы салу көлемі 153,7 млрд теңгені құрап, ел тарихындағы жаңа рекордтық көрсеткіш белгіленді. Бұл ретте саланы қаржыландырудағы мемлекеттің үлесі 40,2% – ды, ал меншікті капитал үлесі 46,2% – ды құрады.
Әрбір үшінші қазақстандық турист ел ішінде демалуды таңдайды
2019 жылдың тоғыз айының қорытындысы бойынша Қазақстанның көшпелі туризмі 8,2 млн адамды құрады. 2018 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда көрсеткіш 0,1% – ға азайған. Керісінше, ішкі туризм бірден 9,8% – ға 5,1 млн адамға дейін ұлғайды. Яғни, әрбір үшінші қазақстандық турист ел ішінде демалады.
Өз кезегінде «EXPO-2017» Халықаралық көрмесін өткізгеннен кейін Қазақстанға шетелден келген туристік ағым жылына 6 млн турист шекті шекарадан асып кетті. 2019 жылдың тоғыз айында Қазақстан ға 6,4 млн шетелдік турист келдң. 2018 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда көрсеткіш 5,4% – ға төмендеді, алайда соңғы бес жылда 650 мың туристке орташа жылдық мәннен жоғары қалды.
Негізінен Қазақстанға Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан, Қытай, Германия, Украина, Түркия, Тәжікстан, Түрікменстан, Үндістан азаматтары келеді.
Туристер Қазақстанда баспана үшін 92,1 млрд теңге жұмсады
Қазақстанда 3,6 мың туристерді орналастыру орындары жұмыс істейді, олар қонақ үйлер (2,1 мың бірлік), шағын үйлер мен пәтерлер (1,1 мың), балалар лагерлері (120), мамандандырылған демалыс үйлері (84), туристік базалар (53) және басқа да тұру түрлері түрінде ұсынылған. Барлық орналастыру орындарының жартысы Шығыс Қазақстан (567 бірлік), Алматы (540), Ақмола (407) облыстары мен Алматы қаласында (341) шоғырланған.
2019 жылдың тоғыз айының қорытындысы бойынша орналастыру орындарының қызметін 4,9 млн турист пайдаланды. Бұл ретте туристердің 60%-ға жуығы Алматы қаласында (984,7 мың адам), Алматы облысында (733,7 мың), Нұр-Сұлтан қаласында (654,1 мың) және Шығыс Қазақстан облысында (484,8 мың) тоқтады. Оларға тұру бойынша көрсетілген қызметтер көлемі 92,1 млрд теңгеге жетті. 2018 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда көрсеткіш 16,6% – ға артты.
Орналастыру орындарының орташа жылдық толтырылуы соңғы бес жылда іс жүзінде өзгермеген және 22% – дан 25% – ға дейін құрайды. Бұл ретте туристердің тұратын орындарының саны жыл сайын 12,5% қарқындықпен өсуде. Яғни статистика елдегі өңірлік туризмнің қарқынды дамуын көрсетеді. Алайда, орналастыру орындарының толтырылуының сақталу себебі басқа, атап айтқанда туристік ағынға сәйкес олардың біркелкі бөлінбеуі болып табылады. Мәселен, тұратын жерінің саны жағынан көшбасшы Шығыс Қазақстан облысының курорттық аймақтарында 2019 жылдың тоғыз айында әрбір орналастыру объектісі орта есеппен 855 адамға қызмет көрсетті. Ақмола облысында осыған ұқсас, 1 орналастыру нысанына 762 адамға қызмет көрсетілді. Өз кезегінде, 208 тұратын жері шоғырланған Нұр-Сұлтан қаласында әрбір объектімен орта есеппен 3,1 мың адамға қызмет көрсетілген. Ал Алматы қаласында-2,9 мың адамға, Маңғыстау облысында – 2 мың адамға, Атырау облысында-1,9 мың адамға осындай қызметтер көрсетілді. Нәтижесінде бұл орналастыру объектілерінің тозуының өсуіне, өңірлерде бәсекелестіктің төмендеуіне және сервис сапасының нашарлауына әкеп соғады.
Басымдыққа ие дестинациялардың инфрақұрылымын дамыту туристер ағынын жылына 15 млн адамға дейін арттыруға мүмкіндік береді
Қазақстанда «туристік магниттер» және «туристік өсу нүктелері» деп аталатын 100-ден астам туристік нысан бар. Олардың туристік инфрақұрылымын дамыту үшін елеулі инвестициялық салымдар талап етіледі. Алайда, ақшалай қаражаттың шектеулігіне байланысты Қазақстанның туристік картасына кіретін 10 республикалық және 50 аймақтық дестинация іріктеліп алынды.
Мәселен, туризмді дамытудың жоғары әлеуетін білдіретін Қазақстанның басымдыққа ие TOP-10 туристік аймағы:
- жылына 2,5 млн турист әлеуеті бар Алакөл көлі (ағымдағы ағын – 772 мың турист);
- жылына 2,5 млн турист әлеуеті бар Алматы өңірінің тау кластері (ағымдағы ағын – 500 мың турист);
- жылына 2 млн турист әлеуеті бар Щучье-Бурабай курорттық аймағы (ағымдағы ағын – 750 мың турист);
- жылына 450 мың турист әлеуеті бар Баянауыл курорттық аймағы (ағымдағы ағын – 200 мың турист);
- жылына 400 мың турист әлеуеті бар Имантау – Шалқар курорттық аймағы (ағымдағы ағын-130 мың турист);
- жылына 400 мың турист әлеуеті бар Балқаш көлі (ағымдағы ағын – 130 мың адам);
- жылына 1,5 млн турист әлеуеті бар Түркістанның тарихи-мәдени орталығы (ағымдағы ағын – 500 мың адам);
- жылына 750 мың турист ағыны бар Маңғыстаудағы жағажайлық демалыс;
- жылына 1 млн турист әлеуеті бар Нұр-Сұлтан қаласындағы MICE туризм;
- жылына 250 мыңнан 500 мың туристке дейін әлеуеті бар «Байқоңыр» туристік аймағы.
Яғни, жыл сайынғы туристер ағыны 6 млн адамға артып, 15 млн туристке жетеді деп күтілуде. Нәтижесінде саланың табыстылығы артады. Мысалы, туристерді орналастыру бойынша көрсетілген қызметтер көлемі шамамен 200 млрд теңгеге артады.
БАӘ, Үндістан мен Малайзиядан туристердің келуі тиісінше 50%, 49% және 44% – ға өсті
Тікелей әуе қатынасының болуы шетел азаматтарының Қазақстанға келуін ұлғайтуда маңызды рөл атқарады. Мысалы, БАӘ (Дубай – Алматы, Дубай – Ақтау), Үндістан (Нұр-Сұлтан – Дели), Малайзия (Алматы – Куала Лумпур) сияқты елдерден тікелей әуе рейстері үлгі бола алады, олар туристік ағындарды тиісінше 50%, 49% және 44% – ға арттыруға мүмкіндік берді.
Сонымен қатар, туристерді тарту бойынша Қазақстан үшін негізгі шетелдік нарық Ресей болып қалады, оның өңірлерімен 10-нан астам тікелей бағыттар қолжетімді. Олардың ішіндегі ең танымал рейстер Түмен, Краснодар, Томск, Сочи, Мәскеу, Новосибирск, Санкт-Петербург және т. б.
Әуе компаниялары халықаралық әуе қатынастарының бағыттарын үнемі кеңейтуде. Мәселен, 2018 жылы Атырау – Франкфурт, Нұр-Сұлтан – Вильнюс, Нұр-Сұлтан – Душанбе, Алматы – Рига, Нұр-Сұлтан – Хельсинки сияқты тікелей рейстер ашылды. Нәтижесінде 2019 жылы Тәжікстан мен Германия Қазақстанға туристер ағыны бойынша ҮЗДІК-10 елдің қатарына енді.
Дубай мен Сингапурдың тәжірибесі халықаралық қаржы орталықтарының жұмыс істеуі туризм индустриясының өсуін тездететіндігін дәлелдейді
Осылайша, Дубай Халықаралық қаржы орталығының (DIFC) жұмыс істеуі бизнес пен қаржы институттары үшін тартымды жағдай жасау арқылы елдегі туризмнің тартымдылығын арттыруға мүмкіндік берді. Оларды қажетті құқықтық, коммерциялық және басқа инфрақұрылыммен қамтамасыз ету елдегі бизнес секторының жедел өсуін қамтамасыз етті. Нәтижесінде Дубай әлемдегі ең ірі компанияларды елге тартты. 2020 жылдың қаңтар айындағы жағдай бойынша Дубайдың Халықаралық қаржы орталығының юрисдикциясында 2,5 мың компания тіркелген, олардың Дубайдың ЖІӨ-ге қосқан үлесі 2024 жылға дейін шамамен 15% құрайды.
Қазақстанда Астана халықаралық қаржы орталығы жұмыс істейді, оның құзырында 26 елдің 390 компаниясы тіркелген. 2019 жылдың соңында АХҚО шамамен 130 миллион доллар тікелей шетелдік инвестиция тартты. Сонымен бірге негізгі ақша ағыны мұнай-химия өнеркәсібіне, ауылшаруашылық өнімдерін өңдеуге, қаржылық қызметтерге, туризм мен білімге кетті.
Туризм саласының қазіргі жағдайына инвестициялық қорлардың жеткіліксіз ағындары кедергі келтіретінін және ел аумағында ерекше туристік бағыттар бар, олардың 11 ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік мұра тізіміне енгенін ескерсек, АХҚО әлеуеті саланың дамуын жеделдетіп, елдің халықаралық мәртебесін арттырады.
Қазақстан туризмді дамытудан қандай пайда алады?
Туристік саланы дамыту мемлекетаралық байланыстар мен мәдениетті күшейтуге, шетел валютасының ағынын ұлғайтуға, төлем теңгерімінің өсуіне, тауарлар мен қызметтер экспортын ынталандыруға, халықтың жұмыспен қамтылуын арттыруға, инфрақұрылымдық объектілерді салу мен қайта жаңартуға, сондай-ақ экономика салаларын әртараптандыруды жеделдетуге ықпал етеді. Нәтижесінде Қазақстанда шамамен 200 мың жаңа жұмыс орны құрылады, олардың ішінде 72 мың тұрақты жұмыс орны, ал барлық мүдделі тараптар – мемлекеттер, бизнес пен қызметкерлер үшін туристік қызметтен түскен таза пайда жылына 200 млрд теңгеге дейін артады (қазіргі уақытта кірістілік шамамен 118 млрд теңгені құрайды).
